دور اول انتخابات ریاست جمهوری ایران در 28 ژوئن (8 تیر) برگزار شد. علیرغم تبلیغات بالای دولت برای تشویق مشارکت، میزان مشارکت بسیار کم بود، زیرا تنها ۲۴ میلیون و ۵۳۵ هزار و ۱۸۵ نفر یا ۴۰ درصد از ۶۱ میلیون و ۴۵۲ هزار و ۳۲۱ واجد شرایط رای به انتخاب نهمین رئیس جمهور ایران رای دادند که یک پایین ترین رقم تاریخی است.
در این انتخابات زودهنگام ریاست جمهوری شش نامزد به نام های مسعود پزشکیان، مصطفی پورمحمدی، سعید جلیلی، محمدباقر قالیباف، علیرضا زاکانی و امیرحسین قاضی زاده هاشمی از سوی شورای نگهبان برای کاندیداتوری انتخاب شدند. قبل از شروع رای گیری، دو نفر آخر از انتخابات انصراف دادند. نتایج رسمی انتخابات 58640 محل در 482 شهر شمارش شد. آرای نهایی مسعود پزشکیان 10,415,191 (42.5%); سعید جلیلی 9,473,298 (38.6%); محمد باقر قالیباف 3,383,340 (13.8%); و مصطفی پورمحمدی 206397 (0.84 %).
حضور کم مردم شاهدی برمخالفت با حکومت روحانیت است. ایرانیان از قواعد تئوکراتیک به تنگ آمده اند. پورمحمدی تنها آخوند کمتر از یک درصد آرا را به دست آورد. بر اساس نتایج نهایی انتخابات ریاست جمهوری، هیچ یک از چهار نامزد موفق به کسب حد نصاب اکثریت ۵۱ درصدی نشدند. بدین ترتیب انتخابات باید به دور دوم برود که روز جمعه 15تیرماه برگزار می شود و از 24 میلیون و 535 هزار و 185 رای شمارش شده، مسعود پزشکیان و سعید جلیلی به مرحله دوم راه خواهند یافت.
این دومین بار در تاریخ انتخابات ریاست جمهوری ایران است که در مرحله دوم رئیس جمهور مشخص می شود. در سال 1384 اکبر هاشمی رفسنجانی در مرحله اول پیشتاز بود اما در مرحله دوم انتخابات را به محمود احمدی نژاد واگذار کرد. این دفعه می تواند همان باخت پزشکیان به جلیلی باشد. رای حد بالایی جلیلی مانند دور اول به اضافه بخشی از آرای قالیباف خواهد بود. با این حال حد بالای آرای پزشکیان از دور اول بیشتر نخواهد بود مگر اینکه کسانی که انتخابات را تحریم کرده اند به پای صندوق های رای بیایند.
قالیباف که قشر تحصیلکرده جامعه را هدف قرار داده بود، نتوانست آرای کافی را به دست آورد. این قشر از مردم اکثراً انتخابات را تحریم کردند. همچنین زنان به دلیل ریاست مجلس و تصویب قانون حجاب اجباری با وی مخالفت کردند. این بخش نیز بعید است به پزشکیان رای دهند، زیرا او را شارلاتانی می دانند که می خواهد همان احکام اسلامی را حفظ کند. پزشکیان در سال های اولیه پس از انقلاب، حجاب را در بیمارستان ها و دانشگاه ها اجباری کرد، در حالی که هنوز اجباری نشده بود. علاوه بر این، جلیلی فردی مذهبی است. او روحانیون ارشد را در پشتوانه خود دارد. همچنین برخی از اساتید عالی رتبه در دانشگاه های ایران مانند دانشگاه صنعتی شریف نیز بر ریاست وی صحه گذاشته اند. ماموریت او حفظ وضعیت موجود است. او احتمالا اکثر آرای قالیباف را به دست خواهد آورد زیرا قالیباف گفته است که از او حمایت خواهد کرد. همچنین احتمالا اکثر اصولگرایان به جلیلی رای خواهند داد.
پزشکیان کاندیدای جناح اصلاح طلبان است. «اصلاح طلبان» نمی خواهند نظام را تغییر دهند. آن‌ها می‌خواهند همان نظام تئوکراتیکی را که اکثر ناسیونالیست‌های ایرانی از آن متنفرند، دوباره شکل دهند و در عین حال تسلیم خواسته‌های آمریکا شوند. پزشکیان 70 ساله از پدری آذربایجانی و مادری کرد در مهاباد به دنیا آمد. او یک آذری محافظه کار است که اصرار دارد فرزندانش در خانه ترکی صحبت کنند. پیروزی او ممکن است به دشمنان ایران کمک کند، کسانی که مایلند ایران را در سراسر مرزهای قومی آن تقسیم کنند که واقعاً وجود نداشته است.
دو مناظره بین این دو نامزد در 1 و 2 ژوئیه برگزار شد. رشد اقتصادی، سیاست خارجی، تجارت بین‌المللی و انرژی موضوعات اصلی در مناظره‌ها بودند. پزشکیان برنامه منسجمی برای نحوه اداره کشور ارائه نکرد. او فقط از آنچه در دولت قبلی انجام شده بود انتقاد کرد. این کاندیدای اصلاح طلب با تلاوت آیاتی از قرآن و نهج البلاغه وانمود کرد که می تواند از همان کلمات روحانیون استفاده کند. جلیلی درباره برنامه های خود برای تسریع رشد اقتصادی گفت وگو کرد.
پزشکیان وانمود می‌کند که قوانین تئوکراتیک را حفظ می‌کند و در عین حال اصلاحات اقتصادی نئولیبرالی را دنبال می‌کند و ایران را به توافق هسته‌ای به امید رفع تحریم‌های اقتصادی بازمی‌گرداند. با این حال، این تفکر آرزویی است. موضوع هسته ای بهانه ای از سوی آمریکا برای تضعیف و مهار ایران در منطقه نفت خیز است. حتی در هشت سال ریاست جمهوری حسن روحانی، زمانی که ظریف وزیر امور خارجه و مذاکره کننده هسته ای بود، آمریکا پیشنهاد تعلیق موقت تحریم ها را داد، نه لغو آن و هرگز قانونی در کنگره آمریکا برای اجازه لغو تحریم ها تصویب نشد. پزشکیان جواد ظریف را به عنوان مشاور سیاست خارجی خود انتخاب کرده است. برخی ظریف را فردی عوام فریب آمریکا می دانند که هرگز به وعده هایش عمل نکرد.
اگر غیر رای دهندگان به صحنه بیایند، ممکن است شانس مسعود پزشکیان برای ریاست جمهوری را افزایش دهند. در غیر این صورت با کمک آرای قالیباف، جلیلی به ریاست جمهوری می رسد. در هر صورت، تئوکراسی به حیات خود ادامه خواهد داد و مخالفت با رژیم توسط گروه ها ی سیاسی سکولار ادامه خواهد داشت.
***
اکبر.تربت نویسنده کتاب «سیاست نفت و فناوری هسته‌ای در ایران»، پالگریو مک میلان، ، https://www.palgrave.com/gp/book/9783030337650، ترجمه فارسی کتاب در آدرس زیر موجود استhttps://www.researchgate.net/publication/368362195_Politics_of_Oil_and_Nuclear_Technology_in_Iran_Farsi_Translation_Akbar_Torbat