تعدادی از تحلیلگران عقب نشینی یا تأخیرِ درگیری نظامی ایران با اسرائيل، بخاطر کشته شدن رئیس دفتر سیاسی حماس اسماعیل هنیه در تهران را، عملی تاکتیکی برآورد می کنند. همچنین می توان تصور داشت، از دیدگاه نظامیان، عقب نشینی آیت الله علی خامنه ای، با توجه به توان، وضعیت و امکانات ارتش و سپاه پاسداران ایران، اقدامی منطقی است.
اگر تصور کنیم ایران بخواهد وارد جنگ با اسرائیل شود، اصولاً باید ستاد عملیات جنگ تشکیل و قبل از شروع، امکانات خودی و دشمن را، با اطلاعات موجود از توانایی دشمن، بررسی و تاحدّی احتمال برتری و پیروزی در جنگ را طراحی و برنامه ریزی کند. و پس از تهیه طرح، لازم است مراتب به اطلاع حاکمیت کشور برسد تا تصمیم نهایی برای حمله اتخاذ گردد. در ضمن باید در نظر داشت تهاجم نظامی به کشوری با دفاع از خود متفاوت است. تهاجم ارتش روسیه به اوکراین نمونه بارزی است. علارغم نیروی نظامی برتر، بیش از دوسال است ارتش روسیه با تلفات بسیار بالای جانی، تجهیزاتی و مالی نتوانسته به اهداف خود دست یابد.
ایران چه امکانات نظامی تهاجمی در مقابل اسرائيل دارد که رژیم از هنگام کشته شدن اسماعیل هنیه در تهران مرتب به طبل جنگ کوبیده است. کشور ایران حتی یک ارتش منسجم ندارد که بتواند با اطمینان طرح تهاجمی تهیه و آن را اجرا کند. پس از انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷، یکی از اهداف انقلابیون بویژه نیروی چپ انقلابی آن زمان، انحلال ارتش بود، که آیت الله روح الله خمینی زیرکانه فتوا داد «کسی به ارتش کاری نداشته باشد». امّا موازی با ارتش سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را پایه ریزی کرد. از آن هنگام تا کنون درصد بالایی از بودجه نظامی کشور به سپاه پاسداران اختصاص یافته و ارتش ایران با همان تجهیزات قبل از انقلاب و همچنین تجهیزات ساخت بومی به حیات خود ادامه داده است.
با بررسی اجمالی میتوان تحلیل کرد ارتش ایران در حال حاضر در مقابل تهاجم همسایگانش میتواند از تمامیت ارضی کشور دفاع کند ولی اگر در گیری نظامی بین ایران و اسرائیل رخ دهد، نیروی زمینی ایران بدلیل هم مرز نبودن با اسرائيل نمی تواند مستقیماً از طریق مرز زمینی وارد عملیات جنگی با اسرائيل شود، پشتیبانی درگیری نظامی از راه دور بسیار پرهزینه خواهد بود، و میتوان به یقین بررسی کرد، پیروزی برای ایران غیر ممکن و با احتمال بسیار بالا با شکست روبرو خواهد شد.
در این ارزیابی می توان ارتش آمریکا در سالهای جنگ با ویتنام در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ را هم مورد بررسی و مقایسه قرار داد که، علارغم توان نظامی و پشتیبانی بسیار قوی، نتوانست در مقابل ویت کنگ که به تجهیزات نظامی سطح پایینی مجهز بود، متحمل تلفات بیشتری شود، و پس از ۲۰ سال جنگیدن، در نهایت با تحمل شکست مجبور به خروج از ویتنام شد. بدلیل هزینه بسیار بالا، نارضایی شهروندان آمریکا، دولت آمریکا بالاجبار تصمیم به عقب نشینی گرفت و به روایتی جنگ را باخت. ائتلاف نظامی آمریکا در اشغال افغانستان سال ۲۰۰۱، و عراق سال ۲۰۰۳، عواقب بهتری از ویتنام نداشته اند. بویژه خروج نظامیان آمریکا از افغانستان پس از ۲۰ سال اشغال و اداره افغانستان توسط رئیس جمهورهای مورد تأیید ائتلاف مانند حامد کرزای و محمد اشرف غنی، بگونه ای بسیار غیر حرفه ای اجرا شد.
نیروی هوایی ایران نیز با تجهیزات قبل از انقلاب شامل اف-۴، اف-۵ و اف-۱۴ های خریداری شده از امریکا و تعدادی جنگنده روسی که صدام حسین قبل از اشغال عراق در سال ۲۰۰۳ توسط نیروهای ائتلاف، برای سالم ماندن به ایران فرستاد ازجمله تعدادی سوخوی اس یو – ۲۴. رژیم اسلامی تعدادی میگ ۲۹ نیز از روسیه خریداری کرده است. با توجه به تجهیزات و امکانات پشتیبانی، نیروی هوایی ایران قادر نخواهد بود پوشش هوایی مؤثری در مقابل تجهیزات پیشرفته هوایی اسرائیل و ائتلاف آمریکا ارایه دهد.
پدافند هوایی ایران نیز با مقایسه با پدافند هوای اسرائيل و ائتلاف آمریکا بسیار ضعیف است. پس از انقلاب ۵۷ ایران چهار گردان سیستم پدافندی اس-۳۰۰ پی ام یو-۲ از روسیه خریداری کرد که پس از ۹ سال تأخیر و با هزینه بسیار بالا در سال ۲۰۱۶ به ایران تحویل داده شد. این سیستم ها در زمان خود بسیار پیشرفته بود، امّا وقتی به ایران رسیدند، روسیه پدافند هوایی اس-۴۰۰ را تولید و در ذخایر داشت؛ تعدادی اس-۴۰۰ را حتی به کشور همسایه ایران ترکیه فروخت. در نتیجه بعید به نظر می رسد سیستم های پدافندی اس-۳۰۰ و سیستم های پدافندی بومی باور ۳۷۳ و همچنین سیستم های دیگری، که ایران از روسیه، چین و کشورهای دیگر خریداری کرده، بتوانند در مقابل جنگنده های نوین ۱ف-۱۵، اف-۱۶ و اف-۳۵ رادار گریز، پدافند مؤثری محسوب شوند.
برای مثال پس از حمله صبح صادق-۱، ۱۵ آوریل ۲۰۲۴، که ایران بیش از ۳۰۰ موشک و پهپاد یکباره به اسرائيل شلیک کرد، علارغم اینکه درصد بسیار پایینی به هدف رسیدند، بقیه توسط پدافند هوایی اسرائیل و ائتلاف آمریکا در هوا ردگیری و ساقط شدند. در مقابل روز بعد، اسرائیل یک حمله تلافی جویانه محدود برعلیه ایران انجام داد و موفق شد بدون اینکه با واکنشی روبرو شود یکی از سیستم های پدافند هوایی اس-۳۰۰ مستقر در پایگاه هوایی اصفهان را منهدم کند.
همچنان، نیروی دریائي ایران وضعیت بهتری از نیروی هوایی ندارد. این نیرو نیز توانسته ناوها خریداری شده قبل از انقلاب را نگهداری نماید و چند فروند ناو هم با مهندسی معکوس در داخل ایران ساخته شد و وارد سرویس گردید که، با توجه به آزمایشات دریانوردی و رزمایش های دریایی، نشان داده اند کارایی لازم در مقابل ناوهای پیشرفته جهان بویژه ناوگان آمریکا در منطقه را ندارند، مضاف براینکه چند فروند از این ناوهای بومی از جمله ناو شکن دماوند و سهند در کنار ساحل بدلیل طراحی ناقص و مختصات دریایی ناکافی غرق شدند. نیروی دریایی نیز مانند نیروی هوایی توانسته کارائی خود در مقابل نیرو دریایی های همسایگان را حفظ نماید، ولی در مقابل امکانات و تجهیزات دریائي اسرائيل و سنتکام امریکا در منطقه نمیتواند مقاومت چندانی داشته باشد.
امّا، سپاه پاسداران با بودجه بالایی که در اختیار داشته، توانسته در تولید پهپاد و موشکهای کروز، بالیستیگی پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشد. برابر با گزارش سازمان هوا-فضای سپاه پاسداران، این سازمان موفق به طرح و ساخت موشکهای نقطه زن سوپر سونیک هم بوده است. این موشک ها میتوانند با دقت بسیار بالا به هدف، اصابت کرده و هدف را منهدم کنند. هوا-فضای سپاه پاسداران تنها نیروی تهاجمی با تکنولوژی مؤثر به حساب می اید و کارایی پهپاد و موشک های سپاهیان در رزمایش های میدانی و حملات تهاجمی ازجمله حمله به پالایشکاه آرامکو عربستان سعودی، پایگاه عین الاسد آمریکا در عراق پس از کشته شدن فرمانده سپاه قدس رژیم سردار قاسم سلیمانی موفق بوده اند . امّا علارغم کارایی خوب این تجهیزات هنوز در برابر پدافند هوایی اسرائیل و ائتلاف آمریکا نمی توانند اثر چندانی در یک جنگ تمام عیار با اسرائيل ارایه دهند. و به عبارتی نمیتوانند به آسانی از چتر پدافند گنبدهای آهنین اسرائیل و ائتلاف آمریکا و کشورهای اروپا ئی و نیز منطقه عبور کنند. کارایی پهپادها و موشک های کروز و بالیستیکی در حمله صبح صادق-۱، ۱۴ آوریل ۲۰۲۴ ، به نمایش گزارده شد. تنها تعداد کمی از موشک های پرتاب شده از داخل خاک ایران توانستند از چتر پدافند هوایی اسرائيل و ائتلاف آمریکا عبور و به هدف برسند. افزون براین درصورتیکه سپاه پاسداران بخواهند صبح صادق دیگری را عملیاتی کنند، با توجه به آمادگی دفاعی اسرائيل، آمریکا و اروپا از جمله انگلستان، فرانسه، المان و ایتالیا، کارایی بهتری نخواهند داشت.
مهدی بازرگان، روزنامه نگار مقیم ایران در دیپلماسی ایرانی نوشته است: «در‌حالی‌که هنوز موضوع حق و نحوه پاسخ گویی تهران به ترور اسماعیل هنیه مطرح است، در چند روز گذشته یک فشار هماهنگ شده از سوی اروپایی‌ها برای توقف یا کاهش شدت حملات احتمالی ایران به اسرائیل در جریان است». خبرگزرای رویترز گزارش داده کایر استارمر، نخست‌وزیر انگلستان، در گفت‌وگوی تلفنی ۳۰ دقیقه ای با مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور ایران، از وی خواست تا از حمله به اسرائیل خودداری کند. همچنین، استارمر در تماس خود با پزشکیان از وی خواسته تا ایران آنچه که «اقدامات بی‌ثبات‌کننده» در منطقه خوانده می شود را متوقف کند، و ازکمک موشکی-پهپادی به روسیه در جنگ اوکراین خودداری نماید. صدر اعظم آلمان شولتس هم چنین هشداری را به پزشکیان داده است. در حقیقت چهار کشور اروپایی انگلستان، فرانسه، آلمان و ایتالیا طی بیانیه مشترکی به رژیم اسلامی هشدار داده اند تنش افزایی در منطقه را کنار بگذارد.
در پاسخ به این هشدار ها ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه نیز روز ۲۳ مرداد در واکنش به بیانیه منتشرشده از سوی چهار کشور اروپایی در‌خصوص تحولات منطقه اظهار داشت: «بیانیه سران کشورهای اروپایی در حالی منتشر شده که در اثر بی‌تفاوتی کشورهای غربی و حامی رژیم اسرائیل، ارتکاب انواع جنایات بین‌المللی ازجمله نسل‌کشی و جنایات جنگی این رژیم علیه ملت بی‌دفاع فلسطین استمرار دارد و بی‌کیفرمانی مقامات صهیونیستی، وقاحت آنها در ارتکاب شنیع‌ترین جرائم و جنایات بین‌المللی را افزوده است».
افزون بر این خبرها، هفته گذشته آنتونی بلینکن، وزیر امورخارجه آمریکا، سفری به منطقه داشته تا با گفتگو با سران کشورها از جمله اسرائيل ، مصر و قطر راهکاری برای موفقیت مذاکرات آتش بس در غزه پیدا شود.
لازم به توضیح است پیشنهاد و درخواست نمایندگان اسرائيل و حماس در مذاکرات بقدری متفاوت و از هم فاصله دارد که امیدی به توافق نمی توان داشت؛ و این روند مذاکرات هم مثمر ثمر نبوده و به نتیجه ای نخواهد رسید.
بنابراین احتمال درگیری نظامی تمام عیار بین ایران و اسرائيل چندان بالا نیست، ولی تا هنگامی که رژیم اسلامی در ایران به حماس، جهاد اسلامی فلسطین، حزب الله لبنان، محور مقاومت (نیابتی ها) در عراق، سوریه و یمن کمک تجهیزاتی و مالی می دهد، منطقه خاورمیانه آرامش نخواهد داشت. دولت مسعود پزشکیان نیز قادر نخواهد بود تغییری در سیاست داخلی و خارجی ایران ایجاد کند.
ناخدا محمد فارسی
۲۵ ماه اوت ۲۰۲۴