گسترش پهپاد ها از اسباب بازی برای کودکان و نوجوانان تا مهمترین ابزار جنگی هوشمند امروز
بطور خلاصه پهپاد یک اصطلاح تکنیکی است که از ان برای هواپیمای بدون سرنشین استفاده میشود. پهپادها اصولاً از راه دور هدایت میشوند. ولی با پیشرفت تکنولوژی و بویژه هوش مصنوعی، سیستم هدایتی در خود پهپاد نصب و بعد از پرتاب بطور خودکار و هوشمندانه ای اهداف از پیش تعیین شده را پیگیر می شوند. چنانچه پهپاد خود کار، و یا خودکفا طراحی شده باشد، سیستم هدایت کننده آن شامل تشخیص دهنده (سنسورها) و سیستم جی پی اس خواهد بود، تا بتواند به سوی هدف دلخواه هدایت شده و وظایف محوله را به بهترین وجه ممکن انجام دهد. تاریخچه پهپاد بعنوان وسیله جنگی به سال ۱۸۴۹ میلادی برمیگردد که سربازان اطریشی از بادکنک های هیدروژنی که شامل مواد منفجره بود برای تسخیر شهر ونیز ایتالیا استفاده کردند. امّا درچند دهه اخیر ناظر بر پروسه پیشرفت چشمگیر پهپادها از اسباب بازی برای کودکان و نوجوان ، تا نمونه های نظامی امروزی آن بوده ایم. بویژه با ورود هوش مصنوعی به تجهیزات نظامی، کارایی پهپاد ها چندین برابر افزایش داشته است.
در چند روز گذشته شاهد آن بوده ایم که پهپاد های پرتاب شده از اوکراین توانسته اند از چتر پدافند هوائی روسیه عبور نموده و به برج مسکونی چندین طبقه در مسکو اصابت کند و خساراتی بوجود بیاورند. خبرگزاری بی بی سی، امروز ۱ اوت ۲۰۲۳ خبر داده که در دو روز گذشته روسیه دوبار با پهپاد مورد حمله قرار گرفته است. رئیس جمهور اوکراین نیز هشدار داده که جنگ اوکراین به داخل روسیه کشیده خواهد شد (۱).
ورود پهپادها به جنگ اوکراین به انقلابی در جنگ هواپیماهای بدون سرنشین با استفاده از هوش مصنوعی دامن زده است. جان هودسون و کنستانتین خودوف، روز ۲۶ ژوئیه ۲۰۲۳ ، مقاله ای در واشنگتون پست به چاپ رساندند که بسیار قابل تأمل است (۲). مقاله بیانگر آن است که «ظهور پهپادهای مجهز به هوش مصنوعی نوید بزرگی برای ارتش اوکراین است، اما ممکن است توسط بازیگران غیردولتی شرور نیز مورد سوء استفاده قرار گیرد.»
با افزوده شدن هوش مصنوعی در سیستم هدایت شونده پهپاد، این ابزار جنگی جدید هوشمند قادر است چهره جنگ های کلاسیک را بطور کل تغییر دهد. هم اکنون کارشناسان نظامی اسرائیل به این نتیجه رسیده اند که استفاده از این پهپادهای هوشمند بویژه انتحاری آن که توسط پاسداران رژیم اسلامی در سوریه استفاده میشود، اسرائیل باید شیوه پدافند هوایی خود را تغییر دهد. همچنین میتوان گمانه زد که در آینده نه چندان دور پهپاد های هوشمند جای هواپیماهای جنگنده را بگیرند. لازم به یادآوری است تا کنون هواپیماهای اسرائیل بدون هرگونه نگرانی از سیستم های پدافندی سوریه و سپاه قدس عبور کرده و در بمباران اهداف نظامی خود در داخل سوریه موفق بوده اند!
قبلاً یادآور شده ایم که بدلیل کارايی پهپادهای هوشمند ارتش آمریکا مستقر در خلیج فارس ( ناوگان پنجم در بحرین) یک سری رزمایش پهپادی مشترک با بحرین در ۴ آبان ۱۴۰۰ انجام داد و سخنگوی ناوگان پنجم، تیم هوکین، اعلام کرد : که در این رزمایش رزمایش از پهپاد های هوشمند MANTAS T-12 استفاده شده است و از این پس ناوگروه ضربتی ۵۹ ائتلاف حفاظت از کشتی رانی در خلیج فارس با همکاری نیروهای محلی از پهپادهای هوشمند استفاده خواهند کرد. سپاه پاسداران رژیم اسلامی نیز برای حمله به نفت کش ها در سواحل امارات عربی در خلیج فارس، از پهپاد های هوشمند استفاده کرده و موفق بوده است.
هودسون-خودوف نوشته اند در یک میدان آزمایشی باز در روستاهای اوکراین، یک پهپاد مجهز به بمب پس از اینکه مورد حمله پارازیت جنگهای الکترونیکی قرار گرفت، ارتباط با اپراتور انسانی خود را از دست داد، اما به جای سقوط به زمین، این پهپاد با شتاب بیشتر به سمت هدف رفت و در بالای هدف منفجر شد. نرم افزار هوش مصنوعی پهپاد را میتوان به نحوی برنامه ریزی کرد که بتواند از پارازیت جنگهای الکترونی نیز محفوظ بمانند و با اتکا به نرم افزار هوشمند از تداخل پارازیت الکترونیکی بر روی سیستم هدایت شونده خود جلوگیری کند، و درصورتیکه توسط پدافند هوایی رصد و نابود نشود مأموریت خود را به انجام برساند. سیستم هدایت کننده پایانی پهپاد میتواند حتی پاسیو باشد و با استفاده از دوربین های بسیار قوی به طرف هدف حرکت کند که به انهدام هدف منجر خواهد شد .
پیش بینی میشود در آینده نه چندان دور پهپادهای هوشمند نظامی بجای موشک های کروز نیز مورد استفاده قرار گیرند. بهبود در سرعت، برد پرواز، ظرفیت محموله و سایر قابلیت‌ها تأثیر فوری بر میدان نبرد دارد و بویژه برای کشور اوکراین بسیار مفید خواهد بود تا مکانهای نیروهای نظامی روسی در اوکراین را هدف قرار دهند. برای مثال انهدام قسمتی از پل کریمه که روسیه را به شبه جزیره کریمه متصل میکند توسط پهپاد هوشمند انتحاری انجام شد. حمله به پل کریمه میتواند حتی توسط پهپاد هوشمند دریایی پر از مواد منفجره انجام گرفته باشد.
شرایط ضروری جنگ در کشور اوکراین، این کشور را به آزمایشگاهی فوق‌العاده برای اختراع و گسترش پهپادهای هوشمند درآورده است. گفته میشود پیشرفت در تحقیقات و بهینه سازی نرم افزارهای هوش مصنوعی توجه اریک اشمیت، مدیر اجرایی پیشین گوگل را هم جذب کرده است!. گفته شده بیش از ۲۰۰ شرکت اوکراینی در حال تولید هواپیماهای بدون سرنشین هستند. این اقدامات میتواند به واحدهای نظامی در خط مقدم برای اصلاح و تقویت توانایی پهپاد ها کمک کند. هم اکنون اوکراین در حال آموزش بیش از ۱۰۰۰۰ اپراتور پهپاد برای استفاده از آنها در جنگ با روسیه است.
اندیشکده و اطاق فکرها تحلیل میکنند که روسیه هم بیکار ننشسته و همراه با توانایی پهپادی سپاه پاسداران ایران به بهینه سازی پهپاد های انتحاری و نحوه پدافتدی آن تحقیق میکنند. امّا همانگونه که در بالا یادآور شدیم پهپادهای هوشمند انتحاری اوکراین توانسته اند به اهداف حساس در پشت خطوط جبهه دشمن برسند و اهداف خود را تخریب کنند. افزون بر پیشرفتهای پهپادی، باید اذعان کرد که پهپادها هنوز نمی توانند جایگزین جت های جنگنده باشند. به همین دلیل است که رئیس جمهور اوکراین مرتب به جهان غرب یادآور می شود برای پیروزی درجنگ به جنگنده های اف-۱۶ و سایر اقلام بزرگ مانند (آ-تی-آ-سی-ام-اس) که مخفف سامانه موشکی تاکتیکی دوربرد است نیاز دارد.
روسیه نیز سرمایه گذاری بسیار بالایی در تحقیق و تولید سیستم جنگ های الکترونیکی کرده است تا بتواند پهپاد های اوکراینی که به هوش مصنوعی مجهز هستند را رصد نموده و منهدم کند. گفته می شود روسیه موفق بوده در ماه گذشته لااقل ۱۰۰۰ پهپاد اوکراینی را شناسائی و قبل از رسیدن به هدف در هوا منفجر کند. از قدیم الایام معروف بود که در جنگهای الکترونیکی طرفی پارازیت الکترونیکی (فرکانس مشابه با پتانسیل بالا) تولید میکرد تا بتواند موشک های پرتاب شده از طرف جنگنده های دشمن را از رسیدن به هدف منحرف کند، و طرف مقابل هم ضد آنرا تولید میکرد؛ این پروسه کماکان ادامه دارد. در این راستا میدان جنگ روسیه و اوکراین بهترین آزمایشگاه عملی برای جنگهای الکترونیکی گردیده است.
شتاب فناوری هواپیماهای بدون سرنشین با توجه به تعداد فزاینده نهاد های غیردولتی که از پهپادها برای اهداف مرگبار استفاده می کنند، از جمله حزب الله لبنان، حوثی ها در یمن، داعش در عراق و سوریه و کارتل های مواد مخدر مستقر در خاور میانه و مکزیک، کارشناسان امنیتی را بسیار نگران کرده است. پل شار، کارشناس هواپیماهای بدون سرنشین در مرکز تحقیات امنیت آمریکا و نویسنده کتاب «میدان نبرد: قدرت در عصر هوش مصنوعی» میگوید برای بازیگران غیردولتی بسیار آسان است که نرم افزار های هوش مصنوعی را بسادگی از طریق اینترنت خریداری کرده و آن دریافت کنند، و آن را تغییر کاربری دهند (۳).
در اغاز هوش مصنوعی در راستای بهینه سازی زندگی انسان بویژه در زمینه بهداشت ، سلامت و بهبود مریض، تشخیص بیماری، تجویز دارو، و استفاده از روبات های هوشمند در جراحی های بسیار حساس، تولید شد که بسیار با ارزش بوده و هست، ولی براحتی میتواند دراختیار جنگ آواران و جنایتکاران برای اهداف غیرانسانی نیز قرار گیرد.
اجازه بدهید مقاله را با این جمله تمام کنیم: «آنان که علم و دانش را برای نابودی انسان بکار می برند به علم و دانش خیانت میکنند.»
ناخدا محمد فارسی
۱ اوت ۲۰۲۳